چندین دهه است که دانشمندان در پی یافتن جواب این پرسش هستند که آیا تشعشعات الکترومغناطیس برای موجودات زنده خطرناک است و سلامتی آن‌ها را تهدید می‌کند؟
در این زمینه، تحقیقات زیادی روی موش‌ها و خرگوش‌ها انجام شده و آن‌ها در معرض میدانهای مغناطیسی و پرتوهای الکترومغناطیس با چگالی توان مختلف قرار گرفته اند.
ولی تعداد این آزمایش‌ها روی پرندگان یا گیاهان مختلف، به دلیل عدم تشابه ساختار و فیزیولوژی آن‌ها با انسان و دشواری پیکربندی آزمایش و همین‌طور پیچیدگی فیزیولوژیک آن‌ها، بسیار بسیار ناچیز بوده و در حد گزارش‌های خلاصه از مشاهدات است.
فارغ از ضرورت انجام این آزمایش‌ها برای دانشمندان و محققان؛ یک باور عمومی در این زمینه باعث می‌شود تاثیرات امواج رادیویی موبایل بر موجودات زنده اهمیت بالایی داشته باشد.
برخی از مردم تصور می‌کنند اگر تشعشعات الکتریکی روی زندگی موجودات زنده تاثیرگذار باشد و مثلا برای آن‌ها خطرناک تلقی شود؛ پس حتما برای سلامتی انسان نیز مضر خواهند بود و تاثیرات منفی روی بدن افراد دارند.
این باور عامیانه موجب شده محققان و دانشمندان فراوانی در سراسر جهان و از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مختلف روی این موضوع کار کنند و به دنبال کنش میان موجودات زنده غیر انسان با امواج رادیویی باشند.
این محققان با تاباندن امواج رادیویی به سر، بدن، دستگاه‌های تناسلی و بخش‌های مختلف بدن، تغییرات و تاثیرات بیولوژیکی را ثبت و مورد بررسی قرار دادند.
در مواردی هم آن‌ها سراغ شنوایی، بینایی، خواب‌آلودگی و حافظه حیوانات و پرندگان رفتند و خواستند اثرات امواج رادیویی بر این بخش‌ها را دریابند.
نتایج این تحقیقات و ارزیابی‌ها بسیار متفاوت و بعضا با هم در تضاد است. ذکر و اشاره به این نتایج، خارج از حوصله این مطلب است اما می‌توان گفت در میان این همه آزمایش و تحقیق، دانشمندان و محققان سراسر جهان روی یک مورد و موضوع با هم تفاهم دارند و تقریبا به اثبات رسیده است و آن مشاهده تاثیرگذاری امواج رادیویی اعم از موبایل یا هر دستگاه الکترومغناطیس دیگری روی جهت‌یابی پرندگان است، لیکن روی ایجاد یک مدل از روش و مکانیزم تاثیر گذاری، هیچ کار علمی صورت نگرفته است.
ماجرای جهت‌یابی پرندگان
شاید شنیده باشید که پرندگان بر اثر امواج رادیویی لانه‌شان را گم می‌کنند یا اینکه پرندگان مهاجر نمی‌توانند به درستی جهت‌یابی کنند.
در سال‌های اخیر، مطالعات زیادی روی این موضوع و به طور خاص حس «Magnetoception» پرندگان انجام شده است. این تحقیقات از اوایل دهه ۲۰۱۰ آغاز و در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ به صورت یک فرضیه مطرح شد.
موجودات زنده علاوه بر حواس پنچ‌گانه معروف بینایی، چشایی، لامسه، بویایی و شنوایی که به حواس ارسطویی معروف‌اند؛ سه حس دیگر به نام‌های Proprioception (حس هشیاری و تشخیص موقعیت اعضای بدن)، Equilibrioception (حس تعادل) و Magnetoception (حس جهت‌یابی) دارند. در هریک از موجودات زنده این حس‌ها وجود دارد ولی شاید در یک گونه قوی‌تر و در گونه دیگری ضعیف‌تر باشد.
دانشمندان در دهه ۱۹۵۰ متوجه شدند گونه‌هایی از موجودات زنده توانایی یا حس Magnetoception دارند. یعنی می‌توانند میدانهای مغناطیسی زمین را حس کرده و از آن برای حرکت در سطح وسیعی استفاده کنند.
حس Magnetoception به یک موجود زنده اجازه می‌دهد براساس میدانهای مغناطیسی موجود در محیط اطراف و به‌خصوص کره زمین، جهت‌یابی کرده و مکان‌ها، مسیرها، ارتفاع و فاکتورهای دیگر برای مکان‌یابی را تشخیص دهند.
به نوعی این حس لازمه ناوبری و جهت‌یابی موجودات زنده است. این حس در تمام موجودات زنده از باکتری‌ها گرفته تا انسان وجود دارد.
در پرندگان به خاطر ذات‌شان که پرواز از لانه به آسمان و بازگشت به آن یا پروازهای دسته جمعی و مهاجرت از سرزمینی به سرزمین دیگر است؛ حس Magnetoception بسیار قوی‌تر است.
پرندگان با کمک این حس می‌توانند ساعت‌ها در آسمان پرواز کرده و از لانه خود دور شوند ولی دوباره به همان لانه برگردند. همین‌طور، پرندگان مهاجر با استفاده از Magnetoception می‌توانند هزاران مایل از کشوری به کشور دیگر یا حتی قاره‌ای دیگر پرواز کنند.
تحقیقات جدید محققان در چندین دانشگاه مطرح جهان از جمله دانشگاه ادینبورگ آلمان نشان می‌دهد امواج رادیویی می‌توانند روی حس Magnetoception پرندگان تاثیر بگذارند و جهت‌یابی آن‌ها را مختل کنند.
تشعشعات الکترومغناطیس روی میدانهای مغناطیسی پیش‌فرض پرندگان برای یافتن مکان‌ها و جهت‌ها تاثیرگذار هستند و باعث می‌شوند آن‌ها مسیرهای خود را گم کنند یا اینکه سردرگم شده و نتوانند به حرکت خود ادامه دهند.
این محققان می‌گویند امواج رادیویی به مراتب ضعیف‌تر از امواجی که می‌توانند روی بدن انسان تاثیرگذار باشند؛ به‌ویژه امواج رادیویی در فرکانس‌های پخش رادیویی با مدولاسیون دامنه که AM نامیده می‌شوند (فرکانس‌های بین 535 کیلوهرتز تا 1605 کیلوهرتز) سیگنال‌هایی در فضا منتشر می‌کنند که روی حس جهت‌یابی برخی از پرندگان تاثیرگذار هستند.
این وضعیت در مناطق شهری بیشتر مشاهده شده است و سیگنال های الکترومغناطیس هر دستگاهی که به برق متصل است؛ می‌تواند در مسیریابی پرندگان اختلال ایجاد کند.
آیا فقط آنتن‌های موبایل روی حس Magnetoception پرندگان تاثیرگذار هستند؟
در حقیقت، این فقط امواج رادیویی آنتن‌های موبایل یا دکل‌های مخابراتی نیستند که جهت‌یابی پرندگان را مختل می‌کنند؛ بلکه هر دستگاهی که میدانهای قوی مغناطیس از خود گسیل می‌کند (مانند جرثقیل‌های مغناطیسی که در گورستان‌های اتوموبیل‌ها به‌کار می روند و همچنین قطارهای مغناطیسی که با نیروهای مغناطیسی قوی یک فاصله هوایی بین ریل با قطار ایجاد می کنند تا اصطکاک به صفر برسد)، یا آنکه تشعشعات الکترومغناطیس دارد؛ می‌تواند روی قطب‌نمای درونی پرندگان تاثیر بگذارد. حتی برخی انفجارهای خورشیدی که میدانهای مغناطیسی بسیار بسیار قوی به سوی زمین گسیل می‌دارند، ممکن است عامل این تاثیرات باشند.
بسیاری از مردم تصور می‌کنند فقط آنتن‌های BTS اپراتورهای موبایل باعث فراری شدن پرندگان از شهرها می‌شود؛ در حالی‌که صدها دستگاه منتشرکننده امواج الکترومغناطیس یا مولد میدانهای قوی مغناطیس می‌توانند زیست بوم پرندگان را بر هم بزنند.
نکته مهم دیگری که باید بدان اشاره شود؛ این وضعیت مختص این روزها و این سال‌های اخیر یا از زمان نصب آنتن‌های رادیویی در شهرها نیست.
پروفسور هنریک موریتسون از دانشگاه اولدنبورگ آلمان می‌گوید پدیده اختلال در جهت‌یابی پرندگان چندین دهه است که وجود داشته ولی به تازگی توسط محققان کشف شده است.
یکی دیگر از موسسات تحقیقاتی که روی این موضوع کار کرده است؛ موسسه California Institute of Technology است.
جوزف کرشوینک از این موسسه تایید می‌کند منابع ساخت دست انسان در شهرها باعث گم شدن گونه‌هایی از پرندگان و سر در آوردن آن‌ها در مکان‌های دیگری می‌شود ولی این موضوع نباید دستاویزی برای مخالفان توسعه شبکه‌های مخابراتی و موبایل شود.
این موضوع هیچ ارتباطی به استفاده از گوشی‌های موبایل توسط مردم ندارد یا حداقل یکی از صدها منبع ساخت دست انسان است که می‌تواند جهت‌یابی پرندگان را مختل کند.
نیروگاه‌های انرژی و هسته‌ای، ژنراتورهای بزرگ تولیدکننده برق، موتورخانه‌ها و دستگاه‌های برقی تولیدکننده صداهای بلند نیز جزو بزرگ‌ترین منبع‌های منتشرکننده میدانهای مغناطیسی هستند.
برخی از رسانه‌ها این‌طور وانمود کرده اند که فقط دکل‌های BTS عامل کوچ دسته جمعی پرندگان یا مرگ و میر آن‌ها می‌شوند.
هر سال هم، پس از یک مرگ دسته جمعی پرندگان در شهر و منطقه‌ای، این موضوع دوباره داغ شده و طرفداران محیط زیست بدون داشتن هیچ‌گونه مطالعه و آگاهی؛ شروع به انتقاد از نصب آنتن‌های BTS در شهرها می‌کنند.
حتی خودکشی و مرگ دلفین‌ها و نهنگ‌ها نیز به این موضوع ارتباط داده می‌شود. این رسانه‌ها و منتقدان به این موضوع توجه نمی‌کنند که میدانهای مغناطیس و امواج الکترومغناطیس منتشر شده در محیط توسط منابع ساخت دست انسان، فقط از سوی آنتن‌های BTS و دکل‌های مخابراتی نیستند و بیش از یک قرن است که این پدیده وجود دارد و حتی انفجارهای خورشیدی نیز که یک پدیده دائمی در خورشید است، تاثیر مشابه دارند.
محققان در حال مطالعه روی این موضوع هستند که کدام گونه از امواج الکترومغناطیس و با چه چگالی توانی می‌توانند جهت‌یابی پرندگان را مختل کنند و آیا روش‌هایی برای خنثی‌سازی اثر این امواج روی میدان مغناطیس زمین وجود دارد یا خیر.
افزون بر این؛ دانشمندان امیدوار هستند بتوانند با مطالعه بیشتر پدیده جهت‌یابی یا Magnetoception پرندگان و تولید دستگاه‌هایی بدون تولید سیگنال‌های الکترومغناطیس؛ پرندگان مهاجر و وحشی را به شهرها بازگردانند یا از اثرات آن‌ها بکاهند.