در چند سال اخیر، سهم بزرگی از نمایشگاه‌های خودرو دراختیار مدل‌های برقی بوده و برندهای مختلف، این فناوری را آینده‌ی صنعت خودروسازی توصیف می‌کنند. هرروز به تعداد خودروسازانی اضافه می‌شود که از سرمایه‌گذاری هنگفت روی خودروهای برقی خبر می‌دهند. شاید دلیل اصلی این امر، قوانین آلایندگی و مصرف سوخت جدید در کشورهای مختلف باشد؛ اما درهرصورت و باتوجه‌به شرایط فعلی، آینده در اختیار خودروهای برقی تعریف شده است.
با وضع قوانین جدید و هدف هوای پاک‌تر، خودروسازان به‌دنبال تولید خودروهای الکتریکی پیشرفته با پیمایش مسافت بیشتر هستند که در دنیای واقعی، جواب‌گوی نیاز افراد باشد. براساس پیش‌بینی کارشناسان، تا سال ۲۰۳۰ فروش خودروهای برقی به حدود ۳۰میلیون دستگاه خواهد رسید و در سال ۲۰۴۰، درحدود ۵۰میلیون دستگاه از این خودروها در جهان تردد خواهند کرد.
گفتنی است امروزه، شرایط با پیش‌بینی دَه سال آینده متفاوت است. بازار خودروهای برقی درمقایسه‌با دهه‌ی گذشته بازیگران بیشتری پیدا کرده؛ اما هنوزهم برای مصرف‌کنندگان ناشناخته است. در این مقاله، قصد داریم با درنظرگرفتن سطح فعلی فناوری خودروهای برقی، ویژگی‌های مثبت و منفی آن‌ها را بررسی کنیم. اگر واقع‌بین باشیم، خودروهای الکتریکی هنوز راه زیادی پیش رو دارند؛ اما این مسیر در کشورهای توسعه‌یافته با سرعت بیشتری طی خواهد شد.
ویژگی‌های مثبت خودروهای برقی؛ عملکرد فنی مناسب تا هزینه‌های نگه‌داری پایین
به‌طور کلی، هزینه‌های نگه‌داری خودروهای برقی درمقایسه‌با مدل‌های بنزینی بسیار کمتر است. درحقیقت، شاید قیمت خرید مدل‌های بنزینی از برقی کمتر باشد؛ اما باتوجه‌به هزینه‌های نگه‌داری بیشتر، خودروهای الکتریکی در درازمدت قیمت گران خود را تاحدودی جبران می‌کنند. براساس گزارش آژانس حفاظت از محیط‌زیست ایالات متحده‌ی آمریکا (EPA)، سالانه با کارکرد حدود ۲۵هزار کیلومتر فورد فوکوس بنزینی و قیمت ۲.۴۵ دلار برای هر گالن بنزین (هر گالن حدود ۳.۸ لیتر)، ۱۲۰۰ دلار هزینه‌ی نگه‌داری نیاز است. با همین شرایط، فورد فوکوس برقی هر سال ۶۰۰ دلار خرج خواهد داشت. افزون‌براین، برای تعمیر خودرو برقی هم هزینه‌ی کمتری نیاز است. این خودروها فقط به موتور برقی و جعبه‌دنده‌ای تک‌سرعته مجهز هستند؛ بنابراین خبری از انواع قطعات ریزودرشت خودروهای بنزینی با پیشرانه‌های احتراق داخلی نیست که نیازمند سرویس دوره‌ای هستند. با خرید خودرویی برقی، انواع سرویس‌های دوره‌ای گذشته مانند تعویض روغن موتور و فیلتر هوا، پاک‌سازی سیستم خنک‌کننده و رادیاتور و بررسی منظم جعبه‌دنده و شمع‌ها و تسمه درایو حذف می‌شوند.
باتوجه‌به اینکه هنوز خودروهای برقی، بازار خود را پیدا نکرده‌اند، در کشورهای مختلف که زیرساخت‌های نسبی لازم برای تردد این مدل‌ها فراهم است، دولت برای تشویق مردم به خرید انواع تخفیف‌ها و یارانه‌ها و اعتبارهای مالیاتی درنظر گرفته است. برای نمونه، در آمریکا هر فرد برای اولین خرید خودرو برقی، ۷۵۰۰ دلار اعتبار مالیاتی فدرال دراختیار خواهد داشت. این مبلغ برای خودروهای پلاگین هیبرید باتوجه‌به ظرفیت باتری از ۳۵۰۰ تا ۷۵۰۰ دلار متغیر است. هم‌اکنون در آمریکا، با انواع تخفیف‌های دولتی و فدرال می‌توان تیپ SV نیسان لیف مدل ۲۰۱۹ را با قیمت ۲۳هزار و ۵۰۰ دلار خرید. البته، اعتبار فدرال دائمی نیست و فقط ۲۰۰هزار دستگاه خودرو برقی یا پلاگین هیبرید ابتدایی فروش هر شرکت را شامل می‌شود. برای مثال، خودروساز تسلا به این میزان فروش رسیده و جنرال موتورز هم با نزدیک‌شدن به فروش ۲۰۰هزار دستگاه، در سال ۲۰۱۹ به محدودیت تعیین‌شده خواهد رسید.
نکته‌ی جالب در بازار خودروهای برقی، قیمت بسیار ارزان‌تر نمونه‌های دست‌دوم است. به‌دلایل مختلفی نظیر تقاضای محدود بازار و استفاده از تخفیف ۷۵۰۰دلاری خریدار اول، نمونه‌های دست‌دوم درمقایسه‌با مدل‌های جدید کارخانه با قیمت ارزان‌تر دردسترس هستند. علاوه‌براین، باتوجه‌به ظرفیت پیمایش مسافت محدود، خودروهای برقی کم‌کارکرد هستند و نمونه‌های دست‌دوم هنوز سرحال خواهند بود. خودروسازان هرروز درحال به‌روزرسانی خودروهای برقی با آخرین پیشرفت‌های فناوری باتری‌ها هستند تا خریداران درباره‌ی حداکثر مسافت پیمایش نگرانی نداشته باشند. مدل‌های جدید با هربار شارژ بیش از ۳۰۰ کیلومتر مسافت را طی می‌کنند. برای نمونه، تسلای مدل S در گران‌ترین تیپ قبل از نیاز به شارژ دوباره، تا ۵۴۰ کیلومتر مسافت سواری دراختیار سرنشینان قرار می‌دهد. نمونه‌های دیگر شامل تسلای مدل 3 با حدود ۵۰۰ کیلومتر و شورولت بولت با ۳۸۳ کیلومتر و هیوندای کُنا (Kona) با ۴۱۵ کیلومتر، نشانگر پیشرفت فناوری خودروهای برقی هستند. شایان ذکر است سازندگان نسل جدید تسلا رودستر مدل ۲۰۲۰ ادعا کرده‌اند با هربار شارژ این خودرو می‌تواند مسافتی درحدود ۱۰۰۰ کیلومتر را بپیماید که پیشرفت بزرگی در این بازار محسوب می‌شود.
یکی از ویژگی‌های مثبت خودروهای برقی که بسیاری از طرفداران مدل‌های بنزینی از آن لذت می‌برند، عملکرد فنی مناسب است. برخلاف خودروهای مجهز به پیشرانه‌ی احتراق داخلی، در مدل‌های برقی به‌لطف موتور برقی تمام گشتاور در لحظه‌ی حرکت دردسترس است. شتاب اولیه بالا و قابلیت سبقت‌گیری سریع، از بهترین ویژگی‌های خودروهای برقی درنظر گرفته می‌شود. البته نبود صدای اگزوز جای بحث دارد. برخی افراد سرعت‌گیری بی‌سروصدا را ستایش می‌کنند و درمقابل، بسیاری از رانندگان نمی‌توانند نبود صدای اگزوز را نادیده بگیرند. بدون شک با پیشرفت بیشتر خودروهای برقی راه‌حل‌های متنوعی بهوجود خواهد آمد. برای مثال، در جگوار I-Pace با شتاب‌گیری صدای جالبی (البته مصنوعی) تولید می‌شود تا این مدل بریتانیایی چندان هم بی‌سروصدا نباشد.
بدیهی است آلایندگی صفر خودروهای برقی هنگام تردد، عامل مهمی برای توسعه‌ی این فناوری محسوب می‌شود. با خرید خودروی الکتریکی از این نظر آسوده‌خاطر خواهیم بود که حداقل در طول حرکت (فرایند تولید خودرو برقی بدون آلایندگی نیست)، گازهای آلاینده شامل دی‌اکسیدکربن، مونوکسیدکربن، ذرات معلق، فرمالدهید، اکسیدهای نیتروژن، گازهای ارگانیک غیرمتان و هیدروکربن‌های غیرمتان از اگزوز خودرو خارج نمی‌شود. بیشتر خودروهای برقی قابلیت شارژ ازطریق برق خانگی (هرچند زمان‌بر و تا ۲۴ ساعت) را دارند؛ بنابراین، مراجعه به پمپ‌بنزین هم از فرایند رانندگی روزانه حذف می‌شود. با کمی هزینه‌ی بیشتر، می‌توان شارژرهای مناسب‌تر تهیه کرد و در چهار ساعت، خودرویی با شارژ کامل داشت.
آخرین ویژگی مثبت خودروهای برقی، استفاده از خدمات مخصوص شهری است. این ویژگی در کشورهای مختلف متفاوت است؛ اما معمولا خودروهای برقی اجازه‌ی تردد در خط ویژه‌ی تعیین‌شده و پارک رایگان در مکان‌های مشخص و حتی مکان‌های مخصوص پارک در معابر شلوغ را دارند.
ویژگی‌های منفی خودروهای برقی؛ قیمت گران تا محدودیت پیمایش مسافت
اولین مانعی که درمقابل محبوبیت خودروهای برقی قرار دارد، قیمت بسیار گران‌تر آن‌ها درمقایسه‌با نمونه‌های مشابه و هم‌کلاس بنزینی است. همان‌طورکه اشاره شد، این قیمت می‌تواند با وجود تخفیف‌های ویژه و یارانه‌ی دولتی در برخی کشورها جبران شود؛ اما این تخفیف‌ها و یارانه‌ها در تمام کشورها وجود ندارد و با وجود یارانه و اعتبارهای دولتی و فدرال، بازهم قیمت خودروهای برقی گران است. برای مثال، قیمت پایه‌ی شورولت بولت ۳۷هزار و ۵۰۰ دلار است؛ اما هاچ‌بک بنزینی شورولت سونیک با قیمتی بین ۱۸هزار تا ۲۲هزار و ۴۰۰ دلار فروخته می‌شود. قیمت خودروهای برقی تا پیشرفت مناسب این فناوری و رفع محدودیت‌های بازار متعادل نخواهد شد.
همان‌طورکه گفته شد، خودروهای برقی دست‌دوم قیمت بسیار ارزان‌تری دارند؛ اما باید توجه کنیم بازار این مدل‌ها هنوز محدود است. بنابراین، معامله‌های کم‌تعداد نمونه‌های دست‌دوم دربرابر خودروهای بنزینی مقایسه‌کردنی نیست. علاوه‌براین، تنوع مدل‌های برقی کم است و در تمام کشورها عرضه نمی‌شوند. دومین مانع بزرگ رشد بازار خودروهای برقی، کم‌بودن مسافت پیمایش آن‌ها است. درواقع، نگرانی راننده از خالی‌شدن شارژ باتری در طول حرکت، می‌تواند در رانندگی خطرساز باشد. مدل‌های امروزی تاحدودی کاربردی‌تر شده‌اند؛ اما مصرف خودروهای برقی به‌شدت تحت‌تأثیر عوامل بیرونی نظیر دمای گرم و سرد هوا و استفاده از تجهیزات رفاهی، مانند سیستم تهویه‌ی مطبوع و رانندگی پرسرعت است.
پیش‌ازاین در مقاله‌ای، کاملا پاک بودن یا نبودن خودروهای برقی را بررسی کرده‌ایم. واقعیت این است اگر فرایند تولید را کنار بگذاریم، پاک‌بودن این خودروها به منبع تأمین برق آن‌ها بستگی دارد. برای مثال، در کشورهایی که برق ازطریق زغال‌سنگ و سوخت‌های فسیلی تأمین می‌شود، خودرو برقی می‌تواند در اصل آلاینده‌تر از نمونه‌ی بنزینی باشد. درمقابل، در کشورهایی مانند نروژ که سهم فراوانی از برق ازطریق انرژی‌های تجدیدپذیر تولید می‌شود، خودروهای برقی به‌معنای واقعی کلمه پاک هستند. ویژگی منفی آخر خودروهای برقی را می‌توان در نبود کامل زیرساخت‌ها توصیف کرد. هم‌اکنون در کشورهای توسعه‌یافته، ایستگاه‌های شارژ درحال‌گسترش هستند؛ اما در شرایط فعلی، پمپ‌بنزین برنده‌ی میدان است. برای مثال، در آمریکا حدود ۲۰هزار ایستگاه شارژ خودروهای برقی وجود دارد که بیشتر، از نوع سطح دوم (۴ تا ۵ ساعت شارژ کامل) هستند. ایستگاه‌های شارژ سریع یا سطح سوم که در آن باتری خودروها در زمان ۳۰ دقیقه تا ۸۰درصد شارژ می‌شود، روزبه‌روز درحال‌افزایش هستند. گفتنی است سطح اول ایستگاه‌های شارژ همان شارژرهای استاندرد خانگی است که در ۲۴ ساعت، باتری خودرو برقی را کامل شارژ می‌کنند.
هیچ شکی نیست اگر پیشرفت خودروهای برقی و باتری‌ها با همین سرعت ادامه یابد و فناوری جایگزین دیگری پیشنهاد نشود، صنعت خودروسازی به عصر جدیدی وارد خواهد شد. باوجوداین، هم‌اکنون در مراحل مقدماتی قرار داریم؛ بنابراین، هنوز ضعف‌های مشکل‌ساز توسعه‌ی بازار این مدل‌ها بسیارند. باید دید غول‌های خودروسازی جهان چه مسیر مشخصی برای آینده انتخاب می‌کنند.